In onze hoofdstad vindt u het Koninklijk Park van Laken, naast het openbaar park van Laken en vlakbij het Atomium.
Het park herbergt naast het Kasteel van Laken ook de Koninklijke Serres, die een gedeelte van het jaar voor het publiek worden opengesteld.
Het park, een sleutelelement van de biodiversiteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, staat vol met bomen, waaronder tweehonderd- tot driehonderdjarige eiken en beuken.
Zijn geografische ligging, de directe nabijheid van verschillende groene ruimtes, zijn omvang en rust, maken het tot een uniek ecosysteem, dat een zeldzame en kwetsbare biodiversiteit herbergt.
| Grootte | 187 hectare |
| Website | Patrimonium |
Koning Leopold II had het idee om vlakbij zijn woning, het Kasteel van Laken, een groot park aan te leggen. Hij kocht de nodige gronden om het park te kunnen realiseren en droeg ze in 1876 officieel over aan de Belgische Staat. De koning behield wel Kasteel Belvédère, gelegen tegenover het Kasteel van Laken. In het akkoord werd ook vastgelegd dat de koning in ruil voor de grond in Laken onder andere het Ravenstein Domein in Tervuren kreeg.
De staat werd ook verplicht om ruimte vrij te houden voor de aanleg van de Koninklijk Parklaan en geld vrij te maken voor de aanleg van het nieuwe park. Waar nodig zou de koning dan aanvullende kosten betalen. In 1880 werden de werken afgerond, precies op tijd voor de jubileumfeesten van de Belgische onafhankelijkheid.
Bij zijn Kasteel wilde Koning Leopold II, na bezoek aan het Crystal Palace op de wereldtentoonstelling van 1851, ook zo’n vooruitstrevend bouwwerk in de kasteeltuin. De Koninklijke Serres werden in Art Nouveaustijl gebouwd en combineerden zijn liefde voor planten met multifunctionele ruimtes die als feest-, theater- of eetzaal konden worden gebruikt. De inhuldiging vond plaats in 1880, maar ook daarna werden nog meerdere serres bijgebouwd. De huidige opstelling bestaat uit 36 paviljoenen.
De serres en het park maken deel uit van het patrimonium. Het doel is om deze zo goed mogelijk te conserveren. De Koninklijke Serres gaan eenmaal per jaar open voor het publiek, gedurende een periode van 3 weken in de lente. In 2025, van 18 april tot en met 11 mei. De datum voor de start van de ticketverkoop is donderdag 20/03 vanaf 13u, enkel en alleen op www.koninklijke-serres-royales.be
Deze jaarlijkse openstelling was een wens van Koning Leopold II en wordt door alle vorsten die na hem regeerden voortgezet. Tijdens de rest van het jaar wordt er door het personeel van de Koninlijke Schenking hard gewerkt om in die drie weken de serres van hun beste kant te laten zien.
De serres, een architectuur van glas en staal ontworpen door Alphonse Balat, worden onderhouden en waar nodig gerenoveerd.
Tuiniers proberen de ideale omstandigheden te creëren om alle planten op het juiste moment te laten bloeien, tijdens de openstelling voor het publiek.
In de serres vind je appelsienbomen en camelia’s uit de tijd van Leopold II, enkelen zijn zeker 150 jaar oud. Ook buiten in het park kom je oude bomen tegen: beuken en eiken van soms 250 tot 300 jaar oud.
Het Koninklijk Domein van Laken speelt een essentiële rol voor de biodiversiteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Inderdaad, door zijn geografische ligging ten noorden van Brussel, de nabijheid van verschillende groene ruimtes (Park van Laken, Sobieski Park, Osseghem Park, Tuinen van de Bloemist, Koloniaal Tuin, 21 juli-square), zijn omvang en zijn rust, is het veel meer dan alleen een groene ruimte: het is een uniek ecosysteem, dat een zeldzame en kwetsbare biodiversiteit herbergt.
Het Koninklijk Domein van Laken vormt een essentiële schakel in het netwerk van beschermde gebieden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Inderdaad, binnen een straal van 5 km rond het Domein bevinden zich 6 van de 14 Brusselse natuurreservaten en 2 aangewezen bosreservaten.
Op voorwaarde dat er een aangepaste aanpak wordt gevolgd, zoals nu het geval is, wordt het gehele Domein als een «ontwikkelingszone» beschouwd: een gebied met een goed ecologisch potentieel.
Het Domein heeft een bijzondere waarde voor de biodiversiteit, omdat het verschillende ecosystemen met elkaar verbindt en daardoor wordt geteld door Leefmilieu Brussel als «groene netwerk».
De ecologische rijkdom van de site is ook te danken aan de verscheidenheid aan milieus binnen het Domein (vijvers, weiden, rietlanden, loofbossen, gemengde bossen, ondergroei, enz.).
De diversiteit aan niches biedt de soorten verschillende mogelijkheden voor leefomgevingen en nestplaatsen.
Het Koninklijk Domein van Laken herbergt talrijke vogelsoorten, zowel gewone als zeldzame, broed- of doortrekkende soorten, die profiteren van de beschermde omgeving die gunstig is voor broeden, ontwikkeling of als rustplaats en voedselbron.
Het Domein biedt vandaag een groot potentieel voor het ontwikkelen van groene-en blauwe netwerken, met zeldzame soorten zoals:
Het Domein speelt ook een cruciale rol als verbindende factor tussen verschillende habitattypes.
Het doel is om de ecologische verspreiding van dit buitengewone gebied als een plaats van instandhouding en ontwikkeling voor inheemse diersoorten en -planten te waarborgen.
De Koninklijke Schenking werkt al jarenlang samen op de site van Laken met verschillende universiteiten, ornithologen, dendrologen, vrijwilligers, Natagora, Leefmilieu Brussel en Natuurpunt om de soortenpopulaties te volgen en de aanbevolen aanpassingen uit te voeren om de aanwezige soorten in stand te houden en hun leefomstandigheden te verbeteren.
Het Koninklijk Domein van Laken is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een erkende plek voor het ontdekken van biodiversiteit voor scholieren in de regio.
Deze bezoeken en educatieve activiteiten voor 10-12-jarigen richten zich op biodiversiteitsconcepten en de habitats die te vinden zijn in het Koninklijk Domein van Laken.
Tijdens de tijdelijke openstelling van de Koninklijke Serres voor het publiek in het voorjaar is er bovendien een route die bezoekers een zicht biedt op het Park zonder de natuurlijke ecosystemen te verstoren.
Omdat het Koninklijk Domein van Laken een privé domein is, valt het niet onder de voorschriften voor Brusselse parken.
Toch hanteert de Koninklijke Schenking al meer dan tien jaar een «geen pesticiden»-beleid binnen het Domein. Sinds 2019 worden er geen onkruidverdelgers meer gebruikt. Onkruid op paden wordt verwijderd met stoom of aan de hand van thermische platen.
Het huidige Koninklijk Domein van Laken is het resultaat van eeuwen van aanleg, wat het een belangrijke erfgoedwaarde en historische uitstraling geeft.
Het Park van het Koninklijk Domein van Laken wordt beheerd volgens een gedifferentieerd beheerplan dat de diversificatie van de verschillende ruimtes bevordert, met de nadruk op biodiversiteit en zonder pesticidengebruik.
Wist u dat het Koninklijk Domein van Laken deelneemt aan verschillende programma’s voor de instandhouding van biodiversiteit op regionaal, Europees en mondiaal niveau, zoals de Europese Habitatrichtlijn (92/43/EEG), die streeft naar de instandhouding van natuurlijke habitats (natte gebieden, weiden en bossen) en de wilde flora en fauna?
Het feit dat het Koninklijk Domein van Laken deel uitmaakt van het Natura 2000-netwerk toont zijn significante rol voor de instandhouding van unieke ecosystemen op lokaal en Europees niveau.
Sinds 1965 voeren honderden ornithologen wereldwijd de "Wintertelling van Watervogels" uit.
De tellingen worden tegelijkertijd uitgevoerd op een datum die zo dicht mogelijk bij de 15e van november en januari ligt.
Sinds enkele jaren verwelkomt de Koninklijke Schenking op haar site in Laken ornithologen en vrijwilligers die deelnemen aan deze tellingen en observaties.
De compilatie van deze gegevens stelt ons in staat om de evolutie van watervogels in de winter bij te houden en de effecten van klimaatverandering of bepaalde veranderingen in de waterkwaliteit te benadrukken.
In het Park komen veel bedreigde soorten voor in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waaronder de grijze reiger, de Kuifmees en de Bonte Specht, die daar broeden, evenals de Rietzanger, de Tafeleend en de Slobeend.
Gegevens verzameld in het voorjaar/zomer van 2023 geven aan dat er 64 broedende en 17 niet-broedende soorten aanwezig zijn.
Het Domein huisvest al decennia een van de grootste kolonies van grijze reigers van het land. Het behoud van deze kolonie is essentieel voor het voortbestaan van de soort in het Brussels Gewest. Dit geldt ook voor de kolonie van grote aalscholvers.
En de eenden? Er worden niet minder dan 5 soorten geteld.
En wat kunnen we zeggen over de kwaliteit van de wetlands? De aanwezigheid van de ijsvogel geeft ons het antwoord. Deze krachtige kleine zanger met heldere kleuren, wiens snelheid kan oplopen tot 80 km/u in een rechte lijn, vliegt razendsnel vlak boven het water en is inderdaad een natuurlijk bio-indicator van de hoge kwaliteit van een aquatisch milieu.
Zoogdieren
Er worden 8 beschermde soorten zoogdieren genoemd in de buurt van het Koninklijk Domein van Laken.
4 van deze soorten zijn vleermuizen, de groep onder de zoogdieren die het meest bedreigd is in Europa.
In de buurt van het Koninklijk Domein van Laken worden 17 soorten patrimoniale flora geregistreerd, waarvan er 16 een beschermingsstatus hebben:
Daslook, wilde hyacint, orchis militaris, gele lis, om er maar een paar te noemen.
De Belgische Dendrologische Vereniging heeft een inventarisatie uitgevoerd van de bomen in het Park.
Hun soort, grootte, geschatte leeftijd, gezondheid.
Boomsoorten worden zorgvuldig gekozen op basis van hun lichtintensiteit of zeldzaamheid.
Voor het hele team is conservatie van wat geschonken werd een leidraad, met respect voor milieuvriendelijkheid en duurzaamheid.
De serres worden sinds een jaar verwarmd met restwarmte gerecupereerd uit de verbrandingsoven van Neder-over-Heembeek.
Door de aansluiting op dit warmtenetwerk wordt bijna 500.000 liter mazout bespaard, wat zorgt voor een beperking van 2300 ton aan CO2-uitstoot.
Naast warmte hebben de planten natuurlijk ook water nodig.
Hiervoor wordt een systeem gebruikt dat al stamt uit de tijd van Leopold II: onderin het park wordt regenwater opgevangen in een vijver. Met een pomp wordt dit water omhooggepompt naar een bassin vlakbij de serres.
Vanuit dat bassin kunnen alle planten bewaterd worden. De pomp uit de tijd van Leopold II werd ondertussen vervangen door een nieuw, hydraulisch exemplaar maar voor de rest werkt het systeem nog exact hetzelfde als meer dan 100 jaar geleden.
Alle onkruidbestrijding wordt al meer dan tien jaar gedaan zonder pesticiden.
Het hele jaar door werken onze medewerkers gezamenlijk om de serres en het omliggende domein klaar te maken voor de weken waarin publiek ontvangen wordt. Natuurlijk hopen wij dat alles bloeit op het goede moment.
Hoewel ze dit proberen te beïnvloeden door bijvoorbeeld de hoeveelheid licht aan te passen, blijft het ieder jaar spannend.
Na de openstelling begint het team meteen weer aan de voorbereiding voor het jaar erna.
Het onderhoud van de Koninklijke Serres en het Park wordt verzorgd door een team van de Koninklijke Schenking, onder leiding van een regisseur en bijgestaan door een adjunct-regisseur.
Een team van 15 tuiniers zorgt voor de planten in de serres, planten in de serres, terwijl een ander team (23 mensen) instaat voor het onderhoud van het park.
Zij houden zich zowel bezig met bosbeheer op het landgoed van 187 hectare (waarvan 20 hectare vijvers), als met de tuinaanleg dichter bij het kasteel.
Daarnaast zijn er nog enkele mensen in dienst bij de dienst ‘werken’. Zij staan de andere diensten bij als er bijvoorbeeld metselwerken zijn of er ruiten in de serres vervangen moeten worden.
